Không chốn quay về

Bài báo Tranh cãi lương 8 triệu sao không về quê, vẫn bám trụ thành phố lớn nói về một hiện tượng dễ bắt gặp ở các thành phố lớn: những người lao động có mức lương mà sau khi trừ đi tiền thuê nhà và các chi phí sinh hoạt thì họ không còn dư ra được bao nhiêu, nếu không muốn nói thẳng ra là nhẵn túi. Bài báo dẫn ra một số động lực khiến người lao động vẫn tiếp tục cố gắng cầm cự ở thành phố chứ nhất định không chịu về quê sinh sống, bất chấp những khó khăn của đời sống tại đô thị. Mời mọi người đọc để thấy những góc nhìn và hoàn cảnh sống đa chiều quanh ta.

Trong bài viết này, tôi sẽ bàn về vấn đề sâu hơn một chút.

Có thể tạm chia những người xa quê bám trụ lại thành phố thành hai nhóm chính. Nhóm thứ nhất là những người thực sự muốn xây dựng cuộc sống tại thành phố. Đô thị cung cấp cho họ những phương tiện thuận lợi để đạt được các mục tiêu trong cuộc sống. Chỉ là họ chưa có được việc làm thu nhập tốt. Nhóm thứ hai là những người không thích bon chen với nhịp sống xô bồ ở đô thị, nhưng bị kẹt lại, vì một số lý do trong bài báo đã nêu.

Với nhóm thứ nhất thì có lẽ cũng không có gì để bàn. Muốn chơi trò gì thì phải theo luật trò đó. Muốn sống ở đô thị thì phải tìm cách thích ứng với đặc điểm của đời sống đô thị. Nếu nền kinh tế chuyển dịch bớt sang các vùng ven thì nhóm này cũng có thể sẽ di chuyển theo và sẽ giảm bớt áp lực cho khu vực trung tâm, và họ cũng có nhiều cơ hội để đổi đời hơn.

Với nhóm thứ hai, thì họ không nhất thiết phải sống tại thành phố thì mới thực hiện được những mục tiêu của mình, nhưng so với về quê thì bám trụ ở đô thị vẫn khá hơn. Những nguyên nhân chính khiến họ không chọn về quê thường là vì lên thành phố vài năm mà ra về tay trắng thì sẽ bị xem như thất bại, hoặc là vì đời sống ở quê nhà sẽ không được thoải mái như ở thành phố, sẽ phải nghe mọi người bàn tán, dị nghị, áp đặt, coi thường. Nói chung, nếu hồi hương thì họ sẽ phải chịu áp lực xã hội, và họ thì không muốn chịu.

Để minh họa, tôi sẽ ví dụ về một gia đình mà tôi quen. Gia đình họ có một cậu con trai, cậu học cũng khá nên bố mẹ cho cậu đi du học với nhiều kỳ vọng. Nhưng chương trình khó và khả năng của cậu thì có hạn nên nhắm không tốt nghiệp nổi, cậu muốn về học trong nước. Nhưng bố mẹ cậu không đồng ý vì cho rằng đi du học mà lại phải về khi chưa học xong như vậy là một sự xấu hổ với họ hàng, bạn bè. Vậy là cậu đành ở lại, học không nổi nên dần bỏ học mà làm lao động chân tay để kiếm sống. Như vậy, gia đình ly tán, tình cảm thì sứt mẻ. Sẽ không có vấn đề gì nếu cậu ta thích ở lại đất khách quê người và tự xây dựng cuộc sống riêng, và cậu thích làm việc tay chân hơn so với học. Nhưng trong trường hợp này, đó không phải mong muốn của cậu. Do gia đình đã không muốn cậu về, cực chẳng đã cậu phải ở lại.

Trên phương diện một cá nhân, điều cơ bản nhất ta có thể làm cho những người xung quanh, thứ nhất là không gây hại, sau đó nếu được thì góp phần cung cấp thêm cho người ta sự lựa chọn, giải pháp để họ sống cuộc đời như họ muốn sống. Nếu cậu thanh niên kia được phép lựa chọn việc về nước, thì thứ nhất là bản thân cậu sẽ hạnh phúc hơn và tình cảm gia đình cũng giữ được sự hòa thuận và gắn bó. Với bệ đỡ từ gia đình và sự quen thuộc của môi trường, văn hóa, có thể cậu vẫn sẽ tìm được thành công bằng những cách khác ngay trên quê hương mình. Nhưng cách phản ứng của bố mẹ cậu đã đẩy đứa con ra xa khỏi mình mãi mãi, cũng như gián tiếp đẩy cậu xa khỏi con đường học vấn mà cậu có tiềm năng hơn so với những công việc bán sức lao động. Đó vừa là một bất hạnh cho cá nhân nói riêng và thiệt hại cho xã hội nói chung.

Với lòng bao dung, thấu hiểu, sáng suốt, chúng ta có thể cung cấp cho nhau – và cũng là cho chính mình một đời sống tốt đẹp hơn. Trước khi nói một lời hoặc chuẩn bị ra một quyết định, ta cần hỏi bản thân vài câu:

• Điều ta định làm có ích gì cho chính ta?
• Điều ta định làm có ích gì cho người khác?
• Ta có muốn sống cùng với toàn những người cũng nói và làm những điều giống như ta hay không?

Nếu bố mẹ cậu thanh niên cũng tự hỏi bản thân những câu hỏi đó, có lẽ câu trả lời sẽ là:

• Việc ngăn con về không có lợi gì cho chính ta, ngoài tô vẽ thêm cho hình ảnh của ta với người ngoài
• Việc ngăn con về không có ích gì cho con, trừ khi điều đó sẽ tạo động lực để con cố gắng học. Nhưng ta biết sức học và sự trung thực của nó, nên nếu nó cảm thấy không theo được chương trình học ở bên đó, thì khả năng cao là đó là sự thực.
• Nếu ta sống với toàn những người mà khi ta cân nhắc và muốn làm điều gì đó tốt cho mình, những người xung quanh sẽ cố ngăn ta không được làm, thì thật là thảm họa.

Có lẽ họ đã có một quyết định khác.

Chỉ riêng việc chúng ta xây dựng một văn hóa không làm tổn hại lẫn nhau và giúp nhau có thêm lựa chọn là đã giúp nhiều người có cơ hội sống tốt hơn rồi. Nếu nhóm bị kẹt lại tại đô thị không bị gây thêm khó khăn với ý định hồi hương, đường phố đô thị sẽ bớt chật chội đi phần nào, bệnh viện thành phố sẽ bớt quá tải, những ngôi nhà thôn quê có thêm tiếng cười.